Xử lý việc chia thừa kế khi di chúc bị thất lạc, hư hại

        Di chúc là sự thể hiện ý chí cá nhân về việc định đoạt tài sản của mình cho người khác sau khi chết. Tuy nhiên, thực tế cuộc sống không phải bất cứ ai cũng có thể bảo quản, giữ gìn những bản di chúc này một cách cẩn thận, chu đáo. Mà đôi khi vì nhiều lý do khách quan, chủ quan những bản di chúc đã được lập có thể bị thất lạc hoặc hư hại. Vậy di sản thừa kế được xử lý như thế nào trong những trường hợp nêu trên ?

1.  Chia di sản khi di chúc bị thất lạc, hư hại

       Căn cứ theo quy định tại khoản 1, điều 642 Bộ luật Dân sự 2015:

       “Kể từ thời điểm mở thừa kế, nếu bản di chúc bị thất lạc hoặc bị hư hại đến mức không thể hiện được đầy đủ ý chí của người lập di chúc và cũng không có bằng chứng nào chứng minh được ý nguyện đích thực của người lập di chúc thì coi như không có di chúc và áp dụng các quy định về thừa kế theo pháp luật.”

       Theo đó, nếu bản di chúc đã bị thất lạc hay hư hỏng tới mức không thể hiện rõ mong muốn, nguyện vọng của người để lại di sản thì coi như không có bản di chúc và di sản sẽ được chia cho những người thừa kế theo pháp luật. 

       Về cách chia di sản theo quy định của pháp luật về hàng thừa kế:

       Căn cứ Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015 thì người thừa kế theo pháp luật được chia thành 03 hàng thừa kế với thứ tự ưu giảm dần theo các hàng thừa kế bao gồm:

       (1) Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết.

       (2) Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại.

       (3) Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.

       Do vậy, những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết hoặc không có quyền hưởng di sản.

      Tuy nhiên, nếu có những căn cứ khác chứng minh được một cách rõ ràng những nội dung đã bị hư hại, thất lạc của bản di chúc như các văn bản, lời nói, hình ảnh,… của người để lại di sản thì di sản vẫn sẽ được phân chia theo di chúc.

>>> Tham khảo ngay: Hợp đồng mua bán xe ô tô, xe máy có cần công chứng ?

2. Trường hợp di chúc bị thất lạc được tìm thấy trước khi chia di sản

       Di chúc bị thất lạc có thể được tìm thấy trước khi chia di sản, thời điểm từ khi mở thừa kế đến khi di sản được chia là một quãng thời gian nhất định. Do đó tại thời điểm mở thừa kế phát hiện ra di chúc đã mất, thì việc chia di sản sẽ được thực hiện theo quy định về thừa kế theo pháp luật. 

      Tuy nhiên trong quãng thời gian đó, di chúc lại được tìm thấy thì di sản sẽ được chia theo nội dung di chúc đã tìm thấy. Điều này cho thấy việc chia di sản là quyền định đoạt tài sản của chủ sở hữu, nên pháp luật luôn tôn tuyệt đối trọng ý chí, nguyện vọng của họ, trong mọi trường hợp đều tạo điều kiện tối ưu nhất để bảo vệ sự độc lập, tự nguyện của các chủ thể.

3.  Di chúc bị thất lạc được tìm thấy sau khi di sản đã được phân chia.

      Đây là trường hợp hy hữu nhưng trong thực tế không phải không xảy ra, vì vậy trường hợp này cũng được pháp luật về thừa kế dự liệu một cách chi tiết để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người được hưởng di sản tránh những tranh chấp phát sinh trong quá trình tiến hành chia di sản.

     Quy định của pháp luật trong tình huống di chúc bị thất lạc được tìm thấy sau khi chia di sản được chia có thể xảy ra ba trường hợp sau đây:

     – Trường hợp 1: Nếu các chủ thể là người thừa kế không yêu cầu chia di sản thì có nghĩa là các chủ thể này đã đồng ý với việc chia di sản theo quy định pháp luật, như vậy thì di sản không cần phải chia lại theo di chúc được tìm thấy. Chia di sản theo di chúc không chỉ là tôn trọng nguyện vọng của người để lại di sản, mà còn tránh tranh chấp của những người thừa kế. Chính bởi vì thế, khi người thừa kế không có ý kiến về phần di sản đã được chia thì việc chia lại di sản là không cần thiết.

    – Trường hợp 2: Nếu các chủ thể là người thừa kế yêu cầu chia di sản theo nội dung di chúc đã tìm thấy, mà vẫn đang trong thời hạn yêu cầu chia di sản thì di sản sẽ được chia lại theo di chúc. 

     Căn cứ theo quy định tại điều 623 Bộ luật Dân sự 2015 thì thời hiệu yêu cầu chia di sản của người thừa kế được pháp luật cho phép là 30 năm đối với bất động sản và 10 năm đối với động sản. Khi vẫn đang ở trong quãng thời gian này thì pháp luật vẫn phải tôn trọng ý kiến, mong muốn của người thừa kế. 

     –  Trường hợp 3: Nếu người thừa kế yêu cầu chia lại di sản theo nội dung của di chúc đã tìm thấy, tuy nhiên thời hạn yêu cầu chia lại di sản đã hết thì di sản sẽ không chia lại. Di sản lúc này sẽ thuộc quyền sở hữu của người thừa kế theo pháp luật hoặc người đang quản lý hợp pháp di sản nêu trên. Quy định này nhằm mục đích tôn trọng ý chí của người để lại di sản thừa kế đồng thời đảm bảo sự công bằng, dung hòa lợi ích của những người thừa kế khác.

       Tóm lại, di sản thừa kế sẽ được phân chia theo quy định về hàng thừa kế theo pháp luật nếu lúc phân chia mà di chúc bị thất lạc hoặc bị hư hại tới mức không thể hiện được ý chí của người để lại di sản. Khi tìm lại được di chúc mà tài sản chưa phân chia thì tài sản được chia theo di chúc; nếu tài sản đã được phân chia thì có thể chia theo di chúc nếu có yêu cầu của người hưởng thừa kế, nhưng phải trong thời hạn yêu cầu phân chia di sản theo quy định pháp luật.

>>>Tham khảo ngay: Trình tự khai nhận di sản thừa kế đối với tài sản là bất động sản